Баланы мадақтау және айыптау

Мақтау және айыптау

Ата-аналарға кеңес

Әр ата-ана өмірінде кем дегенде бір рет баласын мақтайды  немесе ұрысады.

Бірақ бәрі мұны қалай дұрыс жасау керек деп ойлады ма?

Өйткені, мадақтау мен айыптау – бұл баланың белгілі бір мінез-құлқын бекітудің практикалық әдістері.

Неліктен балаларды мадақтау керек

* Мақтау сенімді қарым-қатынасты қалыптастырады. Маңыздылығы ересектерден өз іс-әрекеттеріне оң жауап ала отырып, бала өзін жақсы көретінін, оған қамқорлық жасайтынын, іс-әрекеттерін қадағалап,  көмектесуге дайын екенін түсінеді.

* Мадақтау өзіне сенім береді. Тұрақты қалыптастырып өзіне және өзінің күшіне  сенуге мүмкіндік береді. Ата-анасы жиі мақтайтын бала басқа адамдардың сындарлы емес сынына жауап бермейді. Егер ол сәтсіздікке ұшыраса, бұл қорқынышты емес екенін біледі. Жақсырақ тырысып,  тағы талпыну керегін түсінеді. Бұл өзін-өзі салауатты бағалауды қалыптастырудың кепілі.

* Мадақтау мотивацияны қолдайды.

Рахмет айтыңыз

Ризашылық мақтауға жақын, бірақ көптеген формалары бар. Әр уақытта "Рахмет" айтудың қажеті жоқ - алғысты күлімсіреу немесе бас изеу арқылы білдірілуге болады. Ең бастысы, бұл шын жүректен болуы керк.

Іс үшін мақтаңыз

Барлық ісі үшін мақтамаңыз. Мақтау нақты күш-жігер немесе нәтиже үшін болуы керек. «Жарайсың, сен бәрібір тырыстың» деген тіркес, егер бала шынымен күш салмаса, әсер етпейді.

Өз сезімдеріңізбен бөлісіңіз

Баланы бағаламаңыз:  «Сен өте ақылдысың», «Жарайсың, сен  басқалардан  жақсы жасадың». Осылайша ол өзінің іс-әрекетін бағалауды үнемі күтеді, ол туралы сіздің пікіріңізге байланысты болады. Оның әрекеттеріне байланысты өзіңізді қалай сезінетініңізді айтыңыз. Бұл әрекеттіңізбен, сізге бәрібір еместігін, шын жүректен уайымдайтыныңызды айтыңыз және баланы өз эмоцияларын айтуға үйретіңіз.

Шынайы болыңыз

Жұмыс күнінен кейін кейде баланың әңгімелеріне эмоционалды түрде жауап беру қиын болуы мүмкін. Тек «Жарайсың!» деп қоймаңыз. Бұл балаға зиян тигізуі мүмкін. Балаңызбен оның қуанышын бөлісуге шын жүректен және дайын екеніңізді көрсету маңызды. Егер күшіңіз мүлдем болмаса, шынымды айтсам: «Бүгін мен қатты шаршадым , бірақ мен сен үшін шынымен қуаныштымын. Мен біраз демалғансоң осы оқиғаны талқылайық" деп түсіндіріңіз.

Мақтау мен сынды бөлісіңіз

Мақтаудан кейін байқаусызда сөгіс немесе сыный сөйлеуіңіз  мүмкін: «Бүгін сен жақсы тамақтандың, бірақ неге ойыншықтарды жинамадың?». Мұндай тіркестер мақтауыңызды мүлдем төмендетеді және тіпті ренжітуі мүмкін. Мақтадыңыз ба-тоқтаңыз. Басқа кезде сынға алыңыз.

Сын қалай пайдалы болуы мүмкін

Сынап – мінеу бұл бағалау үшін бір нәрсені талдау. Сын деструктивті және сындарлы болуы мүмкін. Біріншісі не жаман екенін, ал екіншісі оны қалай жақсартуға болады. Бұл кезде сіз балаңызға сәтсіздікке ұшырағанын айтып қана қоймай, жағдайды қалай жақсартуға болатыны туралы кеңестер беріңіз.

Сын қажет

• Қателіктермен жұмыс істеуді үйрену. Егер бала тек мақтауды естісе, ол

бәрін дұрыс істеп жатыр деп сенеді және ештеңені түзетудің қажеті жоқ деп ойлайды. Сын дамуға, жақсаруға және істі аяқтауға итермелейді.

* Өзіңізді жақсы түсіну үшін. Сын өзіңізді түсінуге, күшті және әлсіз жақтарыңызды білуге көмектеседі. Ата — ананың міндеті - балаға біріншіден белсенді пайдалану керектігін, ал екіншіден  дамыту керек екенін түсіндіру маңызды.

*  Ойды тудыру үшін. Сындарлы сын ойлау қабілетін дамытады. Сөйлесу барысында бала шабыттанып, қатені түзетудің жолын таба алады.

Балаға  балалық шақтағы жарақат пен өзін - өзі бағалаудың төмендеуін болдырмау үшін, баланы қалай дұрыс сынауға болады

Жеке тұлғаға әсер етпеңіз

Егер бала өзінің, ақымақ және басқа да жағымсыз нәрселер екенін үнемі есітіп отырса, оны түзетуге тырысқысы келмейді. Ересектер оған  онсыз – да  «таңба»  қойған кезде, неге бірдеңе істеу керек? - деген ойда болады. Баланың күш - жігерін немесе оның жұмысының нәтижесін  үнемі жақсы бағалап отырыңыз.

Кішкентай  сәтсіздіктерге  бола  қапаланбаңыз

Егер бала сіз берген қарапайым тапсырманы орындауды ұмытып кетсе, ренжігеніңізді айтыңыз және ол орындайды деп үміттеніңіз. Бұл жеткілікті болады. Сонымен қатар, сіз жаман іспен қолайсыздықтың арасындағы айырмашылықты сезінуге үйретесіз.

Үйретіңіз  және  көмектесіңіз

Балалардың бірінші рет істеген жұмысы сәтті бола  бермейді, кейде олар бірдеңе жасаудан қорқады. Оған «Өзің істе» деген сөздермен күресудің орнына, уақыт бөліп, баланы үйретіңіз, бейтаныс тапсырманың алдында қорқынышын жеңуге көмектесіңіз. Ересектердің көмегі мен жігері балалар үшін өте маңызды. 

Құрметті ата-аналар!

1. Баланы айыптаудан гөрі жиі мадақтаңыз. Сәтсіздіктерін меңземей, жігерлендіріңіз. Жағдайды өзгерту мүмкін емес екенін баса айтудың орнына үміт ұялатыңыз.

2. Баланың өз жетістігіне сенуі үшін, ең алдымен, ересектер сенуі керек. Жазалау оңайырақ, тәрбиелеу қиынырақ.

3. Қауіпті прецеденттерді өзіңіз жасамаңыз және тыйым салуды күрт шектеңіз. Егер сіз кеше балаңызға бірдеңе рұқсат етсеңіз, бүгін де рұқсат етіңіз. Тұрақты болыңыз.

4. Отбасындағы барлық ересектердің тыйымдары бірдей болуы керек.

5. Баланың жауынгерлігін тыныштықпен өтеуге болады.

6. Баланың қадір-қасиеті мен мақтанышына нұқсан келтірмеңіз.

7. Баланы түсінуге тырысыңыз және оның позициясынан жаман әрекетті бағалаңыз.

8. Егер жазалау керек пе, жоқ па деген күмән болса, жазаламаңыз!

9. Есіңізде болсын, балалардың бағынбауы әрқашан психологиялық себептерге ие:

* әдейі бағынбау,  баланың назарында болғысы келетінін білдіреді;

* баланың қылығы эмоционалды әсерге құштар екенін көрсетеді;

* қыңырлық - тәуелсіз болуға деген ұмтылыстың дәлелі;

* агрессия - бала өзін-өзі қорғаудың жолын іздейді;

* қарбалас, тынышсыздық - бала қуатын шығруға мүмкіндік  береді.

Құрметті ата-аналар, есіңізде болсын:

1. Жаза денсаулыққа зиян тигізбеуі керек – физикалық немесе психикалық. Сонымен қатар, жаза пайдалы болуы керек. Жазалау-баланы жамандық жасаудан гөрі жақсылық жасаудан айырады.

2. Егер жазалау керек пе, жоқ па деген күмән туындаса, әдетте тым жұмсақ, сенімді және шешімсіз екенін түсінген болсаңыз да, жазаламаңыз. Алдын алып, «қауіпсіз болу үшін» жазалауға болмайды.

3. Жаман бір қылығы үшін бір уақытта – бір рет жазалау керек. Жаман қылықты көп  жасаған жағдайда да, жаза тек бір ғана болу керек, барлығы үшін бірден, әр әрекет үшін барлығын жинап жазалауға болмайды. Әр бір қылығынан  жиналып шыққан «Салат»  - бұл нәресте жанына арналған тағам емес.

4. Ескіру мерзімі: кешіктірілген  мысалы: бір аптадан, бір айдан, тіпті бір жылдан кейін табылған теріс қылықтар үшін  жазаламаңыз. Тіпті ересектердің қатал заңдарында да құқық бұзушылықтың ескіру мерзімі ескеріледі.

5. Жазаланды-кешірілді. Оқиға аяқталды. Жаңа бет ашып, ешнәрсе болмағандай сыңай білдіріңіз. Ескі күнәлар туралы сөз қозғамаңыз. Өмірді қайта бастауға кедергі жасамаңыз!

6. Қорлауға  жол жоқ. Қандай жағдай болмасын, баланың кінәсі қандай болса да, жазаны бала сіздің әлсіздігіңіздегі күш-қуатыңыздың салтанаты ретінде, өзін-өзі бағалауды қорлау ретінде қабылдамауы керек. Егер бала оны әділетсіз деп санаса, жаза оған тек «теріс» белгісімен әсер етеді, бұл оның өзін-өзі бағалау сезімін төмендетеді!

7. Бала сіздің ашуыңыздан, жазаңыздан қорықпауы керек, ол сіздің қиналғаныңыздан  қорқуы керек.

8. «Жазалау» және «мейірім» рөлдері отбасы мүшелеріне қатаң түрде берілмеуі керек, өйткені бұл жерде «мейірленуші» өзін «жазалаушы» есебінен растай бастайды, бұл баланың отбасылық иерархияны қабылдауына шатасулар әкеледі.

9. Жаза махаббаттан айыру есебінен емес. Қандай жағдай болмасын, баланы қажетті қамқорлық пен мақтаудан айырмаңыз. Жаза ата-ананың сүйіспеншілігіне күмән тудырмауы керек, керісінше баланың тәжірибесін, оның ата-анасына деген сүйіспеншілігін және оны қаншалықты жақсы көретінін күшейтуі керек.

Кейде баланың көз қарасынан, байсалды әңгімені түсінетіні немесе оның қайғылы күрсінуін  айтатынын түсіну жеткілікті. Сіз мақтаған кезде көп сүймейтіндігіңізді және сынаған кезде аз сүймейтіндігіңізді есте ұстаған жөн. Бұл сіздің сөздеріңізде және іс-әрекеттеріңізде маңызды.